Włosy stanowią uznaną kulturowo ozdobę, ich rola biologiczna natomiast jest niewielka. Są narządem czuciowym, wyczuwającym delikatny dotyk, pełnią także funkcję ochronną przed promieniowaniem słonecznym. Dla wielu osób włosy to niezmiernie istotny element w kształtowaniu własnego wizerunku, dlatego każda zmiana ich liczby czy też struktury może stanowić powód wizyty u lekarza. Choroby włosów często współistnieją ze zmianami w obrębie płytek paznokci oraz schorzeniami skóry, a niejednokrotnie są objawem zaburzeń ogólnoustrojowych. Ogólna liczba mieszków włosowych wynosi ok. 5 mln (na głowie ok. 100 tys.), a ich gęstość 40-800 na cm2. Regulacja wzrostu włosów podlega wpływom genetycznym (barwa, cechy rasowe i rodzinne oraz typowe dla płci owłosienie) i czynnikom hormonalnym (androgeny). W budowie anatomicznej włosa wyróżnia się: korzeń (umiejscowiony w skórze, w mieszku włosowym) oraz łodygę, która wystaje nad powierzchnię skóry.
Budowa włosa
Włos jest cienkim, gładkim, zrogowaciałym włóknem, powstającym z komórek naskórka warstwy rozrodczej. W warstwie tej komórki początkowo rozrastają się a następnie tworzą wydłużony czop komórkowy wnikający w mezenchymę. Rośnie on tak długo aż dotrze do powierzchni skóry i tam uwypukla się tworząc cebulkę włosa (opuszke). Komórki cebulki dzielą się tak długo aż powstanie zawiązek włosa, który następnie przekształci się w korzeń i będzie wzrastał skośnie zgodnie z pasmem włosowym. Całemu rozwojowi towarzyszy jednocześnie powstanie silnie unaczynionej brodawki włosowej, mięśnia przywłosowego i gruczołu łojowego.
Budowa włosa – przekrój podłużny:
- Korzeń włosa – znajduje się pod skórą i dochodzi do tkanki podskórnej. Korzeń otoczony jest pochewką tzw. mieszkiem włosa.
- Łodyga włosa – jest to część włosa wyniesiona ponad powierzchnie skóry. Łodyga składa się z komórek martwych.
- Cebulka (opuszka) włosa – jest miejscem zapoczątkowującym powstanie i wzrost włosa przez ciągłe mnożenie się keranocytów. Dokładnie tu skupiają się nabłonkowe pochewki włosa, które gromadzą komórki, aby mógł powstać włos.
- Brodawka włosowa – wciska się od dołu w cebulkę włosową.
Elementy związane z budową włosa:
- Mięsień przywłosowy – jest umiejscowiony przy mieszku włosa w rozwartym kącie, jaki występuje miedzy powierzchnią skóry, a mieszkiem. Jest to mięsień gładki unerwiony przez układ autonomiczny. Mięsień taki ma początek w warstwie podbrodawkowej skóry właściwej. Skurcz mięśnia powoduje prostopadłe uniesienie włosa w stosunku do naskórka, co daje efekt „gęsiej skórki”.
- Gruczoł łojowy – leży powyżej mięśnia przywłosowego. Utworzony przez wielokątne komórki i jeden przewód wyprowadzający do korzenia włosa. Komórki wydzielnicze tego gruczołu zajmują się produkcją i gromadzeniem substancji tłuszczowych, następnie natłuszczających naskórek.
- Lejek – to część mieszka zajmująca miejsce nad ujściem gruczołu łojowego. Ten element to górna część kanału włosa mająca za zadanie utrzymać włos luźno w skórze.
Biochemia włosa
Włos składa się z licznych związków organicznych i nieorganicznych.
Do związków nieorganicznych należą: sód, siarka, fosfor, potas, wapń, magnez, mangan i miedź.
Do związków organicznych należą: keratyna, melanina, tłuszczowce, węglowodany.
Keratyna jest podstawowym budulcem należącym do białek z grupy skleroprotein, które charakteryzują się dużą zawartością siarki (5%) i azoty (20%) oraz odpornością na działanie kwasów, zasad i enzymów.
Mieszki włosowe wykazują cyklicznie trzy fazy rozwojowe:
a. wzrostu (anagen) – trwa 3-7 lat,
b. inwolucji (katagen) – trwa 2-4 tygodnie,
c. spoczynku (telogen) – trwa 2-4 miesiące.
Cykl życia włosa
Cykl włosowy u człowieka ma charakter niezsynchronizowany (każdy mieszek może przechodzić go wielokrotnie), w związku z tym zmiana owłosienia odbywa się w sposób ciągły, prawie niezauważalny. W celach diagnostycznych często przeprowadza się badanie mikroskopowe korzeni włosów, zwane trichogramem. Polega ono na ocenie ich odsetka w poszczególnych fazach rozwoju, ze szczególnym zwróceniem uwagi na obecność włosów uszkodzonych lub nieprawidłowych. Prawidłowy trichogram cechuje obecność:
a. ponad 80% włosów anagenowych,
b. poniżej 20% włosów telogenowych,
c. ok. 2-3% włosów katagenowych.